Pytania o pochodzenie Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, Zbawiciela świata pojawiają się dość często w wielu dyskusjach. W wielu przypadkach nie mają one teologicznego znaczenia, a wszelkie wątpliwości i niejasności krytyków można łatwo wyjaśnić kierując się Ewangelią i nauczaniem Kościoła Katolickiego. Czy więc Jezus był żydem?
Jezus z Nazaretu – Syn Boży
Warto rozpocząć od tego, że kwestię bycia żydem można różnie identyfikować i rozważać na wielu płaszczyznach. Z pewnością jednak opieranie się jedynie na współczesnych kryteriach można by uznać za znaczne nadużycie. Nasze obecne interpretacje odnoszą się bowiem często do pomieszania kwestii religijnych, etnicznych i kulturowych. W Chrześcijaństwie obowiązujące są dla nas Biblijne kryteria dotyczące żydowskości Mesjasza.
Zgodnie z Pismem Świętym Żydami są potomkowie patriarchów, potomkowie Jakuba – Izraela oraz jego dwunastu synów (dwanaście pokoleń Izraela). Początkowo więc żydowskie pochodzenie dziedziczyło się po ojcu, z czasem, co obowiązuje również obecnie, szczególnie ważna i decydująca stała się linia matki. Patrząc na kryteria historyczne, mamy pewność, że są one zarówno biologiczne, jak i religijne.
Co wiemy o pochodzeniu Jezusa?
W Ewangeliach Mateusza i Łukasza znajdujemy znaczące różnice merytoryczne w kwestii genealogii Chrystusa. W pewnym stopniu zaskakujące się wtrącenie przez św. Łukasza do rodowodu Jezusa wzmianek o czterech kobietach, co widocznie miało podkreślić jego pochodzenie z rodu Dawida. Takie pochodzenie Jezus dziedziczy po Józefie, który pomimo iż nie był jego biologicznym ojcem, co wiedzą jedynie najbliżsi, wprowadza do w Dawidowe dziedzictwo.
Niektórzy bibliści w Ewangelii Łukasza dopatrują się rodowodu Maryi, a ich teza jest w różny sposób motywowana.
Jedna z tez dotyczy wyrażenia „syn Józefa, syn Eli” (Łk 3,23), które nie odnosi się do Józefa, męża Maryi, ale do Eli, ojca Maryi. Według tej tezy Jezus był w rzeczywistości synem Maryi, pochodzącej z rodu Dawida, a przez to dziedzica przymierza z Bogiem, który spełnił obietnicę o posłaniu Mesjasza z linii Dawida (por. 2 Sm 7,16; Iz 11,1-9).
Inna teza wiąże genealogię Jezusa z myślą o zjednoczeniu Żydów i pogan w jednej wspólnocie kościelnej. Prawdopodobnie nie chodzi tu o biologiczny rodowód Maryi, lecz o symboliczne przedstawienie Jezusa jako Zbawiciela, który zjednoczył wszystkie narody. Ojciec Maryi, Eli, występuje jako symbol Izraela, a Józef, małżonek Maryi, jako symbol pogan, którzy zostali przyjęci w rodzinę kościoła.
Niektórzy bibliści argumentują też, że genealogia Jezusa stanowi bardzo ważne potwierdzenie historyczności Jezusa i jego międzynarodowego znaczenia. Pokazuje, że Jezus, jako Mesjasz, nie pochodził tylko z Izraela, ale miał też połączenia z innymi narodami, co potwierdza jego uniwersalne znaczenie.
Jezus z Nazaretu – Żyd
W Ewangeliach nie ma jednak nawet najmniejszych sugestii, które mogłyby pozwolić nam wątpić w żydowskie pochodzenie Jezusa. Nauczał on w czasie nabożeństw w galileliskich synagogach. W rozmowie z Jezusem również Samarytanka wprost mówi, że jest on Żydem. Święty Paweł w Liście do Rzymian wskazuje, że Jezus pochodzi od Izraelitów.
Kady chrześcijanin powinien wskazywać na pochodzenie Syna Bożego zgodnie ze słowami Katechizmu Kościoła Katolickiego: „Wierzymy i wyznajemy, że Jezus z Nazaretu, urodzony jako Żyd z córki Izraela w Betlejem (…) jest odwiecznym Synem Bożym, który stał się człowiekiem. (…) W tym celu Bóg odwiecznie wybrał na Matkę swego Syna córkę Izraela, młodą Żydówkę z Nazaretu w Galilei”.
W związku z tym wiemy już, że Jezus urodził się pośród ludu Izraela, wyrastał w jego kulturze, religii oraz myśli. Chrystus mówi w języku aramejskim, zgodnie z ówczesnymi zasadami pojęciowymi i lingwistycznymi, a także zachowuje zwyczaje i obyczaje swojego środowiska. Język aramejski był w czasach Chrystusa jednym z głównych języków używanych na Bliskim Wschodzie. Chrystus prawdopodobnie posługiwał się tym językiem w swoich codziennych kontaktach, ale także w czasie nauczania i głoszenia swojej nauki. Aramejski był językiem ludu, a Chrystus był przede wszystkim skierowany do zwykłych ludzi, a nie do elit intelektualnych czy religijnych.
W aramejskim słowo „Bóg” brzmi „Alaha” lub „Elaha”. Chrystus używał tego słowa, m.in. mówiąc: „Ojcze nasz, któryś jest w niebie, niech się święci Twoje Imię, niech przyjdzie Twoje Królestwo, niech Twoja wola się spełni na ziemi, tak jak w niebie” (Mt 6:9-10).
Chrystus w swoich przypowieściach i nauczaniu często odwoływał się także do zwyczajów i obyczajów swojego środowiska, aby bardziej zrozumiale przekazać swoje przesłanie. W jednej z przypowieści opowiadał o synu, który opuścił dom ojca, marnotrawił jego majątek, a potem powrócił i został przyjęty z otwartymi ramionami. Ta przypowieść była dla słuchaczy łatwiejsza do zrozumienia, gdyż w tamtych czasach rodzina była bardzo ważna, a marnowanie majątku rodzinnego było uważane za wielką hańbę.
W sumie, Chrystus posługiwał się językiem i mówił o sprawach ciążących na ludziach w ich codziennym życiu, aby zrozumiałe przekazać swoją naukę i zbliżyć się do swoich słuchaczy.
Chrześcijaństwo i pochodzenie Jezusa – praktykujący Żyd
Za najistotniejszy w takich rozważaniach należy uznawać kontekst religijny, a Jezus Chrystus był Żydem religijnym i praktykującym. Został obrzezany w ósmym dniu, od dziecka pielgrzymował ze swoimi rodzicami, a później także ze swoimi uczniami do Jerozolimy na obchody religijnych świąt żydowskich, odwiedzał świątynie, uczestniczył w nabożeństwach, które odbywały się w synagogach, nosił cicit, czyli rytualne frędzle przy ubraniu, podkreślał znaczenie słów Tory oraz innych pism Biblii Hebrajskiej. Ponadto modlił się on psalmami i przestrzegał ducha prawa religijnego.
Jezus był Żydem, dziedzicem Przymierza, któremu dochowywał wierności. Nie możemy więc odmówić Chrystusowi więzi z Judaizmem, a tym samym z Żydowskimi Świętymi Pismami, takimi jak Stary Testament. Wówczas zupełnie ogołocilibyśmy go z sensu, jako Mesjasza, który przyszedł zbawić ludzkość. Historia Zbawienia jest ściśle powiązana z Ludem Pierwszego Przymierza, w związku z tym nie można wstawić osoby Jezusa w inne ramy kulturowe i wyznaniowe, ani etniczne.
Jezus narodził się w żydowskiej rodzinie i był człowiekiem żyjącym w czasach Starego Testamentu. Jego nauki i działania były wpisane w żydowską tradycję religijną i były skierowane do Ludu Pierwszego Przymierza. Jezus wysłuchał i spełnił Stare Przymierze, przynosząc jednocześnie nowe Przymierze oparte na miłości, przebaczeniu i zbawieniu dla wszystkich ludzi.
Nie można oddzielić historii zbawienia Jezusa od żydowskiego kontekstu, w którym żył i działał. To właśnie dzięki Bogu Ojcu, który wybrał naród żydowski jako swój Lud Wybrany, na świecie pojawił się Mesjasz — Jezus, który przynosi nam zbawienie.
Nawet po zmartwychwstaniu Jezusa, gdy Kościół zaczynał się rozwijać, wciąż ściśle powiązany był z tradycją Izraela, co widać np. w liturgii, którą odprawiano w synagogach.
Wnioskując, historia zbawienia Jezusa i jego nauki nie mogą być oddzielone od żydowskiego kontekstu, ponieważ to właśnie w nim znajduje się korzenie naszej wiary.
